زخم معده عصبی چیست؟

زخم معده عصبی نوعی آسیب در پوشش داخلی معده است که عمدتا به دلیل استرس، اضطراب و فشارهای روانی ایجاد می‌شود و باعث تماس مستقیم اسید معده با دیواره معده و آسیب آن می‌گردد، این زخم‌ها ناشی از تحریکات مداوم روانی و تنش‌های عصبی هستند که باعث افزایش تولید اسید معده و آسیب دیدگی مخاط معده می‌شوند.

• دسته بندی: آشنایی با بیماری
• تاریخ انتشار: 1404/05/19
• زمان مطالعه: 12 دقیقه

زخم معده عصبی نوعی آسیب در پوشش داخلی معده است که عمدتا به دلیل استرس، اضطراب و فشارهای روانی ایجاد می‌شود و باعث تماس مستقیم اسید معده با دیواره معده و آسیب آن می‌گردد، این زخم‌ها ناشی از تحریکات مداوم روانی و تنش‌های عصبی هستند که باعث افزایش تولید اسید معده و آسیب دیدگی مخاط معده می‌شوند.

زخم معده عصبی چیست؟

زخم معده عصبی، که گاهی به آن “زخم استرس” نیز اطلاق می‌شود، یک آسیب واقعی و فیزیکی در پوشش داخلی معده یا قسمت ابتدایی روده کوچک (دوازدهه) است. این زخم زمانی شکل می‌گیرد که تعادل ظریف بین اسیدهای گوارشی و لایه محافظ مخاطی معده به هم می‌خورد. در این شرایط، اسید معده به طور مستقیم با دیواره معده در تماس قرار گرفته و باعث فرسایش و التهاب می‌شود که در نهایت به تشکیل زخم می‌انجامد.

این پدیده نباید با معده درد عصبی (Nervous Stomach Ache) اشتباه گرفته شود؛ معده درد عصبی بیشتر به دردهای شکمی ناشی از اضطراب و حالات روانی اشاره دارد که لزوماً همراه با زخم یا آسیب فیزیکی معده نیست، بلکه مرتبط با عملکرد غیرطبیعی دستگاه گوارش در شرایط استرس است. زخم معده عصبی یک آسیب جدی‌تر بوده که به واسطه استرس و افزایش اسید ایجاد می‌شود و نیازمند توجه و درمان مناسب است.

زخم معده (یا زخم گاستریک) یک زخم باز در پوشش معده است. این یک علت شایع درد موضعی معده است – دردی که می‌توانید از یک نقطه خاص احساس کنید – که اغلب با سوزش یا حالت جویدن همراه است. اما همه زخم‌های معده علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کنند.

زخم‌های معده شایع و قابل درمان هستند، اما اگر مدت زیادی بدون درمان بمانند، می‌توانند جدی شوند. برخی از زخم‌ها به طور مداوم خونریزی می‌کنند که می‌تواند به مرور زمان منجر به از دست دادن خون قابل توجه شود. برخی می‌توانند به فرسایش دیواره معده ادامه دهند تا زمانی که سوراخی ایجاد شود. گاهی اوقات، زخم معده، زخم پپتیک نامیده می‌شود. زخم معده یکی از انواع بیماری زخم پپتیک است.

علائم زخم معده عصبی

علائم زخم معده عصبی می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و اغلب با دوره‌های استرس تشدید می‌شوند. این علائم ممکن است شبیه به سایر مشکلات گوارشی باشند، اما ارتباط آنها با فشارهای روانی می‌تواند نشانه مهمی باشد:

درد یا سوزش شدید در ناحیه بالای شکم: این درد معمولاً در ناحیه بالای ناف و زیر قفسه سینه احساس می‌شود و اغلب به صورت سوزش یا احساس گرسنگی دردناک توصیف می‌گردد. درد ممکن است پس از غذا خوردن تشدید شود یا بهبود یابد.

تهوع و استفراغ: این علائم می‌توانند ناشی از تحریک معده باشند.

نفخ و احساس پری: حتی پس از خوردن مقدار کمی غذا، احساس سیری و نفخ ممکن است وجود داشته باشد.

کاهش وزن ناخواسته: به دلیل ترس از درد پس از غذا خوردن، فرد ممکن است کمتر غذا بخورد و وزن کم کند.

خستگی: درد مزمن و ناراحتی می‌تواند منجر به خستگی و کاهش کیفیت زندگی شود.

ترش کردن یا ریفلاکس اسید: بازگشت اسید معده به مری می‌تواند باعث سوزش سر دل شود.

خونریزی (در موارد شدید): در موارد پیشرفته‌تر، زخم می‌تواند خونریزی کند که ممکن است به صورت مدفوع سیاه رنگ یا استفراغ خونی خود را نشان دهد و یک وضعیت اورژانسی پزشکی محسوب می‌شود.

علت بروز زخم معده عصبی

چندین عامل اصلی در بروز و تشدید زخم معده عصبی نقش دارند که همگی به نوعی به مکانیسم پاسخ بدن به استرس مرتبط می‌شوند:

استرس و اضطراب مزمن

فشارهای روحی و روانی، اضطراب مزمن و نگرانی‌های طولانی‌مدت به عنوان مهم‌ترین عامل در بروز زخم معده عصبی شناخته می‌شوند. استرس باعث فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود که به نوبه خود منجر به افزایش ترشح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول و آدرنالین می‌گردد. این هورمون‌ها، تعادل طبیعی بدن را به هم می‌زنند و می‌توانند به طرق مختلف بر دستگاه گوارش تأثیر بگذارند:

افزایش ترشح اسید معده: استرس مستقیماً باعث تحریک سلول‌های تولیدکننده اسید در معده شده و میزان اسید کلریدریک را افزایش می‌دهد.

کاهش جریان خون به مخاط معده: در شرایط استرس، بدن خون را از دستگاه گوارش به سمت عضلات حیاتی هدایت می‌کند. این کاهش جریان خون، مقاومت مخاط معده را در برابر اسید کاهش می‌دهد و آن را مستعد آسیب می‌کند.

اختلال در سد دفاعی مخاط: استرس می‌تواند یکپارچگی لایه محافظ مخاطی معده را تضعیف کرده و آن را در برابر حملات اسیدی آسیب‌پذیرتر سازد.

انقباض عضلات معده: تنش عصبی می‌تواند منجر به انقباضات غیرطبیعی در عضلات معده شود که خود عاملی در تشدید درد و ناراحتی است.

عوامل تشدیدکننده و نقش آن‌ ها

علاوه بر استرس مستقیم، عوامل دیگری نیز می‌توانند نقش تشدیدکننده در بروز زخم معده عصبی داشته باشند، اگرچه استرس عامل اصلی محرک آن است:

عفونت باکتریایی (هلیکوباکتر پیلوری): اگرچه استرس به تنهایی می‌تواند عامل زخم باشد، وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری در کنار استرس می‌تواند آسیب را تسریع و تشدید کند.

مصرف برخی داروها: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا آسپرین، به دلیل تضعیف لایه محافظ معده، می‌توانند زخم‌های موجود را بدتر کرده یا به تشکیل زخم‌های جدید کمک کنند.

عادات غذایی نامناسب: مصرف غذاهای چرب و سنگین، اسیدی (مانند مرکبات)، تند، کافئین و الکل می‌تواند به تحریک بیشتر معده و تشدید علائم منجر شود.

دخانیات: سیگار کشیدن به طور مستقیم بر سلامت مخاط معده تأثیر منفی گذاشته و می‌تواند روند بهبود زخم را کند کند.

آسیب‌های فیزیکی حاد یا بیماری‌های شدید: در بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه یا افرادی که تحت جراحی‌های بزرگ یا سوختگی‌های شدید قرار گرفته‌اند، بدن تحت استرس فیزیولوژیکی عظیمی است که می‌تواند منجر به بروز زخم‌های استرسی شود.

سبک زندگی پرتنش و نداشتن استراحت کافی: کمبود خواب و زندگی پرفشار بدون مدیریت استرس مناسب، بدن را در حالت “هشدار” نگه می‌دارد و به سیستم گوارشی فشار وارد می‌کند.

عوارض زخم معده عصبی

زخم‌های خونریزی‌دهنده: خونریزی فعال از زخم معده می‌تواند خفیف تا شدید باشد و می‌تواند کم یا زیاد شما را تحت تأثیر قرار دهد. خونریزی متوسط می‌تواند منجر به کم‌خونی شود، در حالی که خونریزی شدید می‌تواند منجر به شوک شود.

زخم‌های سوراخ‌شده: زخمی که تمام دیواره معده شما را فرسایش می‌دهد نادر است، اما یک وضعیت اورژانسی است. اسیدهای معده و باکتری‌هایی که از سوراخ به داخل حفره شکم شما نشت می‌کنند، می‌توانند باعث عفونت شوند. عفونت در حفره شکم شما می‌تواند به راحتی به جریان خون شما گسترش یابد و منجر به سپسیس شود.

روش تشخیص زخم معده عصبی

پزشک شما با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم و سابقه پزشکی شما شروع می‌کند. آنها می‌خواهند بدانند که آیا شما مرتباً از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی استفاده می‌کنید یا سابقه عفونت هلیکوباکتر پیلوری دارید. اگر علائم به زخم معده اشاره داشته باشد، برای یافتن آن، داخل معده شما را معاینه می‌کنند.

آزمایش های تشخیص زخم معده عصبی

پزشک شما ابتدا عفونت هلیکوباکتر پیلوری را بررسی می‌کند، سپس به دنبال خود زخم در داخل معده شما می‌گردد. آنها می‌توانند این کارها را به چند روش مختلف انجام دهند. یکی از روش‌های رایج، معاینه آندوسکوپی فوقانی است که می‌تواند هر دو را همزمان انجام دهد.

آندوسکوپی

آندوسکوپی فوقانی (آزمایش EGD) با یک دوربین کوچک روی یک لوله بلند و نازک (آندوسکوپ) وارد معده شما می‌شود. لوله در حالی که شما تحت آرام‌بخش هستید، از گلوی شما پایین می‌رود. از طریق لوله، ارائه دهنده خدمات درمانی می‌تواند ابزارهای بلند و باریکی را وارد کند.

پزشک شما می‌تواند از این ابزارها برای گرفتن نمونه بافت (بیوپسی) و آزمایش آن برای هلیکوباکتر پیلوری استفاده کند. آنها همچنین می‌توانند از ابزارهایی برای درمان زخم معده در همان نگاه استفاده کنند. این امر به ویژه در صورتی مفید است که ارائه دهنده خدمات درمانی شما به عوارضی مانند خونریزی مشکوک باشد.

آزمایش‌های دیگر

اگرچه آندوسکوپی بهترین روش است، اما گاهی اوقات یک آزمایش تصویربرداری مانند سری اشعه ایکس دستگاه گوارش فوقانی می‌تواند زخم معده را بدون ورود به داخل معده شما شناسایی کند. آزمایش‌های خاص برای عفونت هلیکوباکتر پیلوری شامل آزمایش تنفس، آزمایش خون یا آزمایش مدفوع است.

چه بیماری‌های ممکن است با زخم معده عصبی اشتباه گرفته شوند؟

اگر مشخص شود که زخم معده ندارید، ممکن است موارد زیر را داشته باشید:

بیماری رفلاکس معده به مری (GERD): رفلاکس مزمن اسید می‌تواند باعث سوزش سر دل، درد سوزشی معده و حالت تهوع شود.

سوء هاضمه عملکردی: این بدان معناست که شما سوء هاضمه مزمن دارید بدون اینکه دلیل فیزیکی مشخصی برای آن وجود داشته باشد. علائم مشابه هستند، اما اسید باعث آنها نمی‌شود و هیچ فرسایش قابل مشاهده‌ای در پوشش معده شما وجود ندارد.

سرطان معده: سرطان معده نادر است، اما می‌تواند علائمی مشابه زخم معده ایجاد کند.

روش درمان سریع زخم معده عصبی

وقتی علت زخم از بین برود، پوشش معده شما شروع به بهبود می‌کند. اگر بتوانید بدون درمان آن را از بین ببرید – به عنوان مثال، اگر زخم شما به دلیل مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی باشد و مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی را متوقف کنید – این ممکن است برای بهبود خود به خودی زخم کافی باشد.

از طرف دیگر، اگر عفونت هلیکوباکتر پیلوری دارید، احتمالاً برای از بین بردن آن به آنتی‌بیوتیک نیاز خواهید داشت. پزشک شما همچنین می‌تواند داروهای دیگری را برای کمک به کاهش اسید معده و محافظت از پوشش معده شما تجویز کند تا بهبود سریع‌تر شود.

روش مدیریت زخم معده عصبی

پزشک، اکثر زخم‌ها را با ترکیبی از داروها درمان می‌کنند تا اسید معده را کاهش دهند، زخم را در طول بهبودی بپوشانند و از آن محافظت کنند و هرگونه عفونتی را که در آن وجود دارد از بین ببرند. گاهی اوقات، ممکن است برای متوقف کردن خونریزی یا ترمیم سوراخ به روشی نیاز داشته باشید.

داروها

داروهای درمان زخم معده عبارتند از:

آنتی بیوتیک‌ها. اگر عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا سایر عفونت‌های باکتریایی دارید، ارائه دهنده خدمات درمانی شما ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای از بین بردن باکتری‌ها تجویز می‌کند.

• تتراسایکلین

• مترونیدازول

• کلاریترومایسین

• آموکسی سیلین

عوامل محافظت کننده سلولی: این داروها به پوشاندن و محافظت از پوشش معده شما کمک می‌کنند. پزشک اغلب آنها را برای درمان و پیشگیری از زخم‌های معده مرتبط با مصرف NSAID تجویز می‌کنند. این داروها عبارتند از:

• سوکرالفیت.

• میزوپروستول.

• بیسموت ساب سالیسیلات.

مسدود کننده‌های گیرنده هیستامین (مسدود کننده‌های H2): این داروها با مسدود کردن ماده شیمیایی که به بدن شما دستور تولید اسید معده را می‌دهد، اسید معده را کاهش می‌دهند. این داروها عبارتند از:

• فاموتیدین

• سایمتیدین

• نیزاتیدین

مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI): این داروها به کاهش اسید معده کمک می‌کنند و همچنین پوشش معده شما را می‌پوشانند و از آن محافظت می‌کنند تا بهبودی را تسریع کنند. PPIها عبارتند از:

• اسومپرازول

• دکس لانسوپرازول

• لانسوپرازول

• امپرازول

• پنتوپرازول

• رابپرازول

روش‌های پزشکی

اگر زخم معده عصبی پیچیده‌ای دارید، ممکن است پزشک شما نیاز به درمان مستقیم آن داشته باشد. آنها معمولاً می‌توانند این کار را در طول معاینه آندوسکوپی شما انجام دهند. پزشکان خونریزی را با سوزاندن یا تزریق دارو به زخم درمان می‌کنند. اگر سوراخی در معده دارید، ممکن است جراح کولورکتال نیاز به بخیه زدن آن داشته باشد.

به ندرت، برخی از افراد زخم معده مداومی دارند که به درمان پاسخ نمی‌دهند یا مرتباً برمی‌گردند. این می‌تواند باعث درد مزمن و جای زخم در معده شما شود. بافت اسکار حتی ممکن است خروجی در پایین معده شما را مسدود کند. این ممکن است نیاز به جراحی برای موارد زیر داشته باشد:

برداشتن بافت اسکار یا باز کردن خروجی (پیلوروپلاستی): قطع عصبی که باعث ترشح اسید معده می‌شود (واگوتومی)

مدت زمان درمان زخم معده عصبی

اگر داروهای تجویز شده را طبق دستور مصرف کنید و از مواردی که ممکن است زخم معده را تشدید کنند، اجتناب کنید، زخم باید ظرف چند هفته بهبود یابد. پزشک شما ممکن است آزمایش‌های پیگیری انجام دهد تا مطمئن شود که زخم بهبود یافته و هرگونه عفونتی از بین رفته است.

بیشتر افراد فقط به درمان کوتاه مدت نیاز دارند، اما برخی افراد بیماری‌های مزمنی دارند که می‌توانند باعث زخم‌های مزمن شوند. به عنوان مثال، سندرم زولینگر-الیسون باعث می‌شود معده شما اسید زیادی تولید کند. بیماری‌های مزمن ممکن است به درمان طولانی مدت نیاز داشته باشند.

پیشگیری از زخم معده عصبی

برای جلوگیری از زخم معده، اقدامات زیر را انجام دهید:

از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری: اکثر افرادی که عفونت هلیکوباکتر پیلوری دارند از آن آگاه نیستند. می‌توانید با انجام یک آزمایش تنفس ساده یا آزمایش مدفوع متوجه شوید که آیا به آن مبتلا هستید یا خیر. در صورت ابتلا، می‌توانید آن را به صورت پیشگیرانه (قبل از اینکه مشکلی ایجاد کند) درمان کنید.

از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) طبق دستورالعمل استفاده کنید: اگر عادت دارید دردهای روزانه را با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مدیریت کنید، مطمئن شوید که بیش از دوز توصیه شده مصرف نمی‌کنید. اگر به دلایل پزشکی آنها را مصرف می‌کنید، با پزشک خود در مورد کاهش دوز، تغییر دارو یا مصرف داروهای دیگر برای محافظت از پوشش معده خود صحبت کنید.

سایر محرک‌ها را کاهش دهید: سیگار کشیدن، مصرف الکل و برخی داروهای دیگر می‌توانند در صورت ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، احتمال زخم معده را افزایش دهند.

نکات پایانی

زخم معده عصبی پدیده‌ای واقعی و جدی بوده که نتیجه‌ی تأثیر مخرب استرس و اضطراب مزمن بر سلامت دستگاه گوارش است. این وضعیت با افزایش ترشح اسید معده و کاهش توانایی محافظتی مخاط، منجر به آسیب فیزیکی در دیواره معده می‌شود. درک علل، علائم و مکانیسم‌های فیزیولوژیکی آن، گامی مهم در جهت پیشگیری و مدیریت مؤثر است.

با تمرکز بر مدیریت استرس، اتخاذ سبک زندگی سالم و در صورت لزوم، مداخله دارویی تحت نظر پزشک، می‌توان به بهبود و کنترل این عارضه دست یافت و کیفیت زندگی بیماران را به طور چشمگیری ارتقا بخشید.

زخم معده عصبی یا زخم استرسی معده، به زخم‌هایی اطلاق می‌شود که در پوشش داخلی معده یا قسمت بالایی روده کوچک ایجاد می‌شوند و عمدتاً در اثر استرس و فشار روانی تشدید می‌شوند.